𝐒𝐮𝐚 𝐄𝐱𝐞𝐥ê𝐧𝐬𝐢𝐚 𝐒𝐞𝐜𝐫𝐞𝐭𝐚𝐫𝐢𝐨 𝐄𝐬𝐭𝐚𝐝𝐨 𝐏𝐫𝐨𝐭𝐞çã𝐨 𝐂𝐢𝐯𝐢𝐥 (𝐒𝐄𝐏𝐂) 𝐃𝐨𝐦𝐢𝐧𝐠𝐨𝐬 𝐌𝐚𝐫𝐢𝐚𝐧𝐨 𝐑𝐞𝐢𝐬,iha kinta feira ne᾽e partisipa iha Salaun Nobre Ministériu Negósius Estranjeirus no Kooperasaun Dili, hodi hala’o Sorumutu Interministeriál Koordenasaun ASEAN nian ba da-3, ho objetivu atu hametin koordenasaun nasionál hafoin adezaun formál Timor-Leste nian ba Asosiasaun Nasoins Sudeste Aziátiku (ASEAN), ne’ebé konkretiza iha loron 26 fulan-outubru tinan 2025, iha Kuala Lumpur, Malázia. Intensaun hosi sorumutu ne’e atu define prioridades, konsolida estruturas intitusionais no estabelese kalendáriu ida hodi asegura integrasaun nasionál plena iha organizasaun rejionál.

Iha abertura sorumutu ne’e,𝐒𝐮𝐚 𝐄𝐱𝐞𝐥ê𝐧𝐬𝐢𝐚 𝐏𝐫𝐢𝐦𝐞𝐢𝐫𝐮-𝐌𝐢𝐧𝐢𝐬𝐭𝐫𝐮, 𝐊𝐚𝐲 𝐑𝐚𝐥𝐚 𝐗𝐚𝐧𝐚𝐧𝐚 𝐆𝐮𝐬𝐦ã𝐨, subliña importánsia hodi orienta serbisu governamentál ba kompromisu sira ne’ebé asume nu’udar

𝐄𝐬𝐭𝐚𝐝𝐮-𝐌𝐞𝐦𝐛𝐫𝐮 𝐀𝐒𝐄𝐀𝐍 𝐛𝐚 𝐝𝐚-𝟏𝟏, no mós reforsa nesesidade atu garante koerénsia entre kompromisu sira-ne’e no objetivus dezenvolvimentu nasionál nian.

Sesaun ne’e analiza progresu sira ne’ebé alkansa dezde 𝐚𝐬𝐢𝐧𝐚𝐭𝐮𝐫𝐚 𝐃𝐞𝐤𝐥𝐚𝐫𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐀𝐝𝐦𝐢𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐧𝐢𝐚𝐧, 𝐝𝐮𝐫𝐚𝐧𝐭𝐞 𝐒𝐢𝐦𝐞𝐢𝐫𝐚 𝐀𝐒𝐄𝐀𝐍 𝐛𝐚 𝐝𝐚-𝟒𝟕,inklui pontu situasaun kona-ba instrumentu legál no asaun sira tuirmai ne’ebé inisia ona. Diskute mós partisipasaun Timor-Leste nian iha atividade no sorumutu sira ASEAN nian nu’udar membru plenu, rekursus umanus nesesárius, no mós instalasaun unidades ASEAN iha ministérius no instituisoins nasionais oioin.

Partisipante sira avalia mós aspetus estratéjikus no rekizitus lojístikus, administrativus no finanseirus ne’ebé relasiona ho partisipasaun nasionál iha sorumutu no atividade sira ASEAN nian.

Iha enserramentu, afirma filafali kompromisu atu kontinua hametin koordenasaun interministeriál, hodi garante ezekusaun konsistente ba obrigasaun sira ne’ebé mosu hosi adezaun plena.

Iha sorumutu Konsellu Ministrus nian iha loron 3 fulan-dezembru tinan 2025, Ezekutivu ne’e delibera hodi autoriza kontribuisaun finanseira ida ho valór dolar amerikanu rihun atus-haat ba Unidade Timor-Leste iha Sekretariadu ASEAN. Objetivu hosi apoiu ida-ne’e atu asegura funsionamentu kontínuu Unidade ne’e nian no hametin atividades akompañamentu tékniku no institusionál ba prosesu integrasaun iha organizasaun rejionál.

Iha loron 11 fulan-novembru tinan 2025, Parlamentu Nasionál ratifika, ho unanimidade, Deklarasaun kona-ba Adezaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste ba ASEAN. Sesaun ne’e konta ho prezensa hosi 𝐌𝐢𝐧𝐢𝐬𝐭𝐫𝐮 𝐍𝐞𝐠ó𝐬𝐢𝐮𝐬 𝐄𝐬𝐭𝐫𝐚𝐧𝐣𝐞𝐢𝐫𝐮𝐬 𝐧𝐨 𝐊𝐨𝐨𝐩𝐞𝐫𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧, 𝐁𝐞𝐧𝐝𝐢𝐭𝐨 𝐝𝐨𝐬 𝐒𝐚𝐧𝐭𝐨𝐬 𝐅𝐫𝐞𝐢𝐭𝐚𝐬, 𝐧𝐨 𝐕𝐢𝐬𝐞-𝐌𝐢𝐧𝐢𝐬𝐭𝐫𝐚 𝐛𝐚 𝐀𝐬𝐮𝐧𝐭𝐮𝐬 𝐀𝐒𝐄𝐀𝐍, 𝐌𝐢𝐥𝐞𝐧𝐚 𝐌𝐚𝐫𝐢𝐚 𝐝𝐚 𝐂𝐨𝐬𝐭𝐚 𝐑𝐚𝐧𝐠𝐞𝐥.

Iha okaziaun ne’e, 𝐒𝐮𝐚 𝐄𝐱𝐞𝐥ê𝐧𝐬𝐢𝐚 𝐌𝐢𝐧𝐢𝐬𝐭𝐫𝐮 𝐁𝐞𝐧𝐝𝐢𝐭𝐨 𝐅𝐫𝐞𝐢𝐭𝐚𝐬 afirma katak, ratifikasaun ba deklarasaun ne’e “reprezenta etapa desiziva, istórika no indispensável ida ba integrasaun plena Timor-Leste nian iha ASEAN”, hodi hatutan tan katak, aprovasaun parlamentár ne’e “konkretiza juridikamente hakarak ida ne’ebé aas-liu hosi ita-nia povu”. Hodi hanoin hikas Primeiru-Ministru nia liafuan sira, subliña mós katak adezaun ida ne’e “la’ós reprezenta de’it realizasaun hosi mehi ida ne’ebé koletivu, maibé reprezenta mós validasaun hosi perkursu istóriku naruk ida, ne’ebé marka hosi korajen, reziliénsia, determinasaun no fiar ne’ebé metin hosi Povu Timoroan”.

𝐃𝐞𝐤𝐥𝐚𝐫𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐧𝐞’𝐞𝐛é 𝐚𝐬𝐢𝐧𝐚 𝐢𝐡𝐚 𝐊𝐮𝐚𝐥𝐚 𝐋𝐮𝐦𝐩𝐮𝐫, 𝐢𝐡𝐚 𝐥𝐨𝐫𝐨𝐧 𝟐𝟔 𝐟𝐮𝐥𝐚𝐧-𝐨𝐮𝐭𝐮𝐛𝐫𝐮 𝐭𝐢𝐧𝐚𝐧 𝟐𝟎𝟐𝟓, 𝐬𝐢𝐦𝐛𝐨𝐥𝐢𝐳𝐚 𝐫𝐞𝐤𝐨ñ𝐞𝐬𝐢𝐦𝐞𝐧𝐭𝐮 𝐩𝐨𝐥í𝐭𝐢𝐤𝐮 𝐧𝐨 𝐣𝐮𝐫í𝐝𝐢𝐤𝐮 𝐛𝐚 𝐓𝐢𝐦𝐨𝐫-𝐋𝐞𝐬𝐭𝐞 𝐧𝐢𝐚 𝐢𝐧𝐭𝐞𝐠𝐫𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐩𝐥𝐞𝐧𝐚 𝐧𝐨 𝐠𝐚𝐫𝐚𝐧𝐭𝐞 𝐧𝐢𝐧𝐢𝐚 𝐩𝐚𝐫𝐭𝐢𝐬𝐢𝐩𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐢𝐡𝐚 𝐦𝐞𝐤𝐚𝐧𝐢𝐳𝐦𝐮 𝐡𝐨𝐭𝐮-𝐡𝐨𝐭𝐮 𝐧𝐞’𝐞𝐛é 𝐩𝐫𝐞𝐯𝐞𝐞 𝐨𝐧𝐚 𝐢𝐡𝐚 𝐊𝐚𝐫𝐭𝐚 𝐀𝐒𝐄𝐀𝐍 𝐧𝐢𝐚𝐧.

𝓜𝓔𝓓𝓘𝓐 𝓢𝓔𝓟𝓒

Fontes: https://www.facebook.com/share/p/17YfUaNYb8/