Asuntu : PN Aprova iha Faze Diskusaun Jeneralidade Proposta Lei No. 11/VI/3º – Revogasaun Totál Pensaun Vitalisia ba Kargu Titulár Orgaun Soberanu sira Dili – Parlamentu Nasionál Timor-Leste aprova ona, Kinta-feira ne’e, 25 Setembru 2025, Proposta Lei No. 11/VI/3, ne’ebé revoga pensaun mensál vitalísia no benefísiu sira seluk ne’ebé fó ba deputadu no eis-titulár órgaun soberania sira. Iha diskusaun jeneralidade ne’e, proposta lei rua mak aprezenta husi bankada parlamentar no Deputadu sira. Proposta Lei No. 11/VI/3 hetan aprovasaun ho unanimidade husi deputadu sira ne’ebé marka prezensa, ho votus a favor 61, kontra zero, no abstensaun zero. Desizaun polítika ne’e, foti iha Reuniaun Plenária Estraordinária, ho objetivu atu hatán ba ezijénsia justisa sosiál no ekidade fiskál ne’ebé sosiedade hato’o, hodi buka hakotu buat ne’ebé ema barak konsidera nu’udar priviléjiu desproporsionál. Proposta Lei No. Partidu proponente sira (CNRT, PD, no KHUNTO) afirma katak tempu to’o ona atu hakotu sistema benefísiu ida ne’ebé sosiedade haree hanesan la justu no la proporsionál. Proposta lei ne’e propoin revogasaun kompleta no imediata ba pensaun vitalísia, ho efeitu retroativu to’o 20 Maiu 2002, nu’udar sasukat ba justisa sosiál no sustentabilidade fiskál. Sira rejeita ideia kona-ba klase privilejiadu sira no argumenta katak Parlamentu tenke atua ho responsabilidade polítika, hodi hatán ba aspirasaun populár sira no restaura konfiansa iha instituisaun demokrátiku sira. Maibé, inisiativa ne’e bazeia iha prinsípiu sira igualdade nian no responsabilidade fiskál nian, hodi defende katak pensaun vitalisia kria kategoria privilejiadu ida hosi sidadaun sira lahó kontribuisaun proporsional ida iha nasaun ida ho dezafiu sosioekonómiku sira ne’ebé signifikativu. Aprovasaun ne’e rezulta hosi prosesu lejislativu ida ne’ebé lalais, ne’ebé inklui audiénsia públika sira ne’ebé hala’o iha loron 23 fulan-Setembru tinan 2025, ho partisipasaun hosi: Durante sesaun plenária, debate destaka bankada parlamentár sira-nia kompromisu polítiku atu kumpre sira-nia kompromisu eleitorál no hatán ba aspirasaun povu nian. Durante prosesu votasaun hanesan, Plenária rejeita Proposta Lei No. 10/VI/3. 1º, ne’ebé inisia husi partidu FRETILIN no PLP, ne’ebé propoin atu integra pensionista sira iha sistema seguransa sosiál kontributivu jerál. Proposta ne’e hetan rejeisaun ho votu kontra 38, a favor 22, no abstensaun 1. Iha diskusaun ne’e, partidu FRETILIN no PLP defende integrasaun membru órgaun soberanu sira iha Sistema Jerál Kontributivu Seguransa Sosiál, tuir Lei No. 12/2016. Sira argumenta katak pensaun vitalísia reprezenta priviléjiu ida ne’ebé la kompativel ho prinsípiu konstitusionál sira kona-ba justisa sosiál, igualdade, no solidariedade. Proposta ne’e hakarak atu asegura sistema ida ne’ebé sustentável, transparente, no bazeia ba kontribuisaun, hodi prezerva serteza legál no evita retroatividade. Sira husu konsensu parlamentár atu harii reforma ida ne’ebé justu no estável, aliñadu ho valór sira nasaun nian. Ho aprovasaun jerál ba Proposta Lei No. 11/VI/3.ª, proposta lei ne’e agora hakat ba plenária hodi halo diskusaun no votasaun ba espesífiku sira, inklui Votasaun Jerál Finál, tuir Rejimentu Parlamentu nian, iha ne’ebé sei konsidera rezerva konstitusionál ruma ne’ebé mosu durante prosesu ne’e. ©MediaGVMAP Ita-boot bele haree sesaun plenária kompletu iha link ida ne: Sessão Plenária – 25/09/2025 Link: https://vmap.gov.tl/2025/09/25/pn-aprova-iha-jeneralidade-proposta-lei-no-11-vi-3o-revogasaun-total-pensaun-vitalisia-ba-kargu-titular-soberanu-sira/
Data Publica : 26 Sep 2025
Descrisaun :