Asuntu : MINISTRU MAPPF MARCOS ’’MAMETA’’ DA CRUZ APRESIA HO SETÓR PRIVADU NIAN HANOIN KONA-BÁ SETÓR KAFE IHA TIMOR-LESTE Dili, 26 Setembru 2025 – Ministru Agrikultura, Pekuária, Peskas no Florestas (MAPPF), Eng. Marcos ’’MAMETA’’ da Cruz ,MAgSt hato’o intervensaun kona-bá prekupasaun setór privadu nian bá produsaun agrikultura no programa reabelitasaun kafe ne’ebé Ministériu Agrikultura prodús iha Timor-Leste. Ministru Agrikultura Marcos ’’MAMETA’’ da Cruz molok hato’o ninia informasaun relasiona ho setór privadu sira nian, ba servisu Ministeriu nian hodi hasa’e produsaun iha rai laran, nia apresia setór privadu sira ne’ebé fó ona hanoin di’ak. ‘’Primeiru ha’u hakarak apresia ita boot (setór privadu) sira nia hanoin ne’ebé ohin ko’alia ona, ‘’kapas tebes’’ diskusaun hanesan ne’e mak ita presiza nafatin hodi fó hanoin bá malu oin-nusa mak ita bele servisu hamutuk.’’ Lia fuan ne’e Ministru Marcos ‘’MAMETA’’ hato’o wainhira halao intervensaun liu-husi diskusaun meza redonda iha Centru Convensaun Dili (CCD) Sesta ne’e. Nia dehan iha setór Agrikultura daudan ne’e Ministériu buka oin-nusa atu promove agrikultura orgániku tanba bain hira hanoin atu kompete ho nasaun seluk kona-bá kuantidade produsaun ne’e susar tebes. Tanba ne’e liu husi polítika governu nian hakarak atu dezenvolve agrikultura orgániku inklui Kafe. Tanba kafe timor konsege exporta ona maske kuantidade ki’ik, maibé ema konhese katak timor iha duni kafe ne’ebé orgániku. Ne’e duni ho lideransa Vice Perimeiru Ministru nian, konsege ko’alia ona atu hasai sertifikadu ida hodi nune’e bele hateten katak produtu ne’ebé prodús iha Timor orgániku duni. ‘’Ami mós servisu atu kria kriteiru ida hodi dezenvolve sertifikadu Sanitary pythosanitary (SPS) atu nune’e ita nia exportasaun produtu agríkola presiza iha sertifikadu ida. ita mós servisu hamutuk ho IQTL atu haree oin nusá mak bele prodús sertifikadu ida ne’e’’. tenik Ministru Tanba realidade produtu agrikultura, Hortikultura no mós kafe ne’ebé prodús iha Timor la aplika ona adubu kímiku. Mezmu Governu liu-husi Ministériu Agrikultura kontinua sosa adubu husi rai liur maibé adubu sira ne’e mesak orgániku de’it. Ne’e duni Ministériu haree hela polítika ida kona-bá dezenvolvimentu agrikultura orgániku ne’e rasik hodi bele garante katak produsaun ne’ebé produs kualidade duni. ‘’Ita boot sira (setór privadu) iha ideias ne’ebé di’ak ita bele servisu hamutuk hodi forma ita boot sira nia ema kona-bá oinsá atu halo agrikultura orgániku Hortikltura orgániku, Kafe orgániku ho nune’e ita bele servisu hamutuk tanba ida ne’e papél ida ne’ebé governu bele haree’’. Enkuantu ko’alia kona-ba kafe Timor Leste iha rai potensia husi Munisípiu neen ne’ebé prodús kafe ho kualidade ida ne’e maka durante ne’e dezenvolve hela. Tuir dadus ne’ebé Ministériu Agrikultura iha hatudu katak kafe sira ne’ebé hetan ona reabelitasaun besik ektare rihun 7 duranmte tempu naruk hahú kedan iha 2010 to’o ohin loron. Kafe sira ne’ebé maka Ministériu reabelita ona maka kafe komunidade nian no kafe sosiedade, Husi kafe sosiedade ne’e maka konsidera nu’udar kafe estadu. ‘’Ami agora haree hela oin nusá maka atu halo reabelitasaun bá kafe estadu sira, tanba bainhira ami bá hasoru komunidade kafekultór sira iha Ermera ne’ebé hela iha plantaaun estadu. Ami dehan ita servisu hamutuk atu bele dezenvolve hodi reabelita kafe sira ne’e tanba kafe sira ne’e tuan liu ona entaun ninia produtividade mós ki’ik’’.Dehan Ministru Ministru Marcos informa bá setór privadu sira katak komunidade kafe kultór sira ne’ebé maka tinan barak ona hela iha plantasaun estadu nian, governu liu-husi Ministériu Agrikultura sei la hasai sira husi plantasaun estadu nian, maibé parte rua presiza tur hamutuk atu ko’alia. Importante maka tenke rekonhese katak rai sira ne’e sosiedade ka estadu nian, atu nune’e bainhira Ministériu atu kontinua aselera programa sira ne’e la bele tan iha problema. Nune’e mós iha setór peska nian, tuir Ministru ninia esplikasaun bá setór privadu sira katak antes ne’e iha ona investór ida mak mai garante atu investe iha setór ne’e. bainhira prepara ona atu asina ona maibé iha kontratu ne’e nia tau dehan katak exkluzivu. ‘’Ha’u dehan katak tasi ne’e riku duni maibé la dun luan, maibé ita rua asina MoU ida exkluzivu dehan katak ita boot maka atu kontrola fali tasi ne’e, ha’u la dun konkorda tanba ne’e maka ha’u la asina’’. Ho nune’e nia sujere bá setór privadu timoroan sira ne’ebé interese bá iha area peskas ne’e nusá la ko’alia ho governu liu-husi Vice Primeiru Ministru iha ne’e atu bele servisu hamutuk hodi kaer ikan sira iha tasi timor. tanba governu mesak la bele halo buat hotu maibé liu-husi apoiu setór privadu sira nian bele buat hotu sei bele la’o ho di’ak. Iha diskudaun meza redonda ne’e hetan partisipasaun husi Vice Primeiru Ministru, Ministru Koordenadór bá Asuntu Ekonomia no Ministru Turizmu no Ambiente, Francisco Kalbuady Lay, Ministru Transporte no Komuniiasaun, (MTK), Governadór Banku Centrál Timor-Leste (BCTL) Reprejentante Grupu Banku Mundiál, Reprejentante Banku Nasionál Comérsiu Timor-Leste (BNCTL), parseiru dezenvolvimentu sira, setór privadu no tékniku sira. Media Gab MAPPF.
Data Publica : 29 Sep 2025
Descrisaun :
