Press Release
Panorama Orsamentál 2026
Informasi Lengkap
Asuntu
Panorama Orsamentál 2026
Data Publica
20 Oct 2025
Descrisaun
Parlamentu Nasionál liu husi Komisaun C ne’ebé trata asuntu Finansa Públika, Kinta-feira, loron 16, fulan-outubru 2025 realiza semináriu Panorama Orsamentál 2026 ho tema “Investimentu iha Transformasaun Nasionál, Integrasaun Rejionál no Dezenvolvimentu inkluzivu” iha salaun auditoria Kay Rala Xanan Gusmão, Ministériu Finansa, Dili. (Photo/©SergioSilva/MediaGVMAP)
Dili – Prezidente Komisaun C, Cedelízia Faria dos Santos, iha ninia intervensaun hateten semináriu ida ne’e ho objetivu atu reforsa transparénsia, responsabilidade ho rigór iha jestaun finansa públika hodi garante katak desizaun orsamentál hotu-hotu bele kontribui ba dezenvolvimentu sustentável tuir planu estratéjiku dezenvolvimentu nasionál 2011-2030, programa IX Governu Konstitusionál ba tinan lima, planu asaun anuál no orsamentu anuál Estadu nian ba bem estar povu no nasaun Timor-Leste nian.
Deputada Cedelízia Faria dos Santos afirma semináriu ida ne’e sai ona momentu importante iha prosesu orsamentál ne’ebé realiza kada tinan hodi fó oportunidade ba diálogu konstrutivu entre Parlamentu Nasionál, Governu, instituisaun kontrolu nian, parseiru Internasionál no sosiedade sivil. Reprezentante povu ne’e hatutan liu husi semináriu parte hotu sei buka hatene liu tan oinsá atu partilla no analiza prioridade, dezafiu no meta sira ne’ebé propoin iha OJE 2026 no buka hatene oinsá balansu entre investimentu públiku, sustentabilidade fiskál no fortalesimentu finansa Estadu iha kontestu rekursu ne’ebé sufisiente ho esperansa boot husi povu.
Aleinde ne’e, OJE 2026 sai hanesan momentu importante ba Timor-Leste hodi kontinua dezenvolve setór xave importante no produtivu sira no konsidera Timor-Leste ninia adezaun pleno ba ASEAN iha fulan-Outubru 2025, ho nune’e maka orsamentu tenki aliña ho vizaun ne’e atu sai instrumentu integrasaun rejionál no projesaun internasionál ba Timor-Leste.
Iha oportunidade ida ne’e, Ministru Agrikultura, Marcos da Cruz, reprezenta Vise-Primeiru-Ministru, Ministru Koordenadór Asuntu Ekonómiku no Ministru Turizmu Ambiente, Fransisco Kalbuady Lay, hateten sitausaun jerál ekonomia Timor-Leste iha ASEAN, dezafiu no oportunidade ne’ebe bele aproveita liuliu kompromisu IX Governu Konstitusionál ne’ebé hatuur ona nune’e ikus mai bele transforma Timor-Leste sai nasaun ida ne’eb’e saudável, kualifikadu, inovadora no dinámika hodi fó asesu di’ak ba bens no servisu esensiál sira hodi kria empregu barak no setór produtivu bele prienxe ona ekonomia iha rai ida ne’e.
Governante ne’e mós realsa liutan katak maske Timor-Leste ninia ekonómia hasoru dezafiu boot maibé iha potensialidade atu dezenvolve nasaun ida ne’e liu husi vizilánsia, determinasaun no kompromisu sidadaun sira nian maka la’os atu hadook an husi obstákulu sira maibé sei aproveita hodi mellora bens estar povo nian tanba iha faze desenvolvimentu nasaun nian, Governu rekoñese importánsia husi dezenvolvimentu setór produtivu sira ne’ebé iha poténsia boot ba diversifikasaun ekonomia liuliu turizmu, tanba turizmu maka iha poténsia boot liu hodi kontribui ba transformasaun ekonomia inklui setór agrikultura no indústria petróliu.
Entretantu, Ministra Finansa, Santina Cardoso, ne’ebé sai mós oradora iha semináriu Panorama Orsamentál 2026, iha ninia aprezentasaun hatoo kona ba vizaun jerál OJE 2026 liga ho orsamentu konsolidadu ne’ebé iha aumentu 5,2 % kompara ho OJE 2025. Alein de ne’e aprezenta mós perspetiva ekonómika no risku fiskál, makro ekonómiku, proposta OJE 2026, proposta despeza tuir kategoria OJE 2026, alokasaun tuir PED, proposta despezas tuir setór kapitál sosiál no dezenvolvimentu umanu, proposta despeza tuir setór infraestrutura no konetividade, proposta despezas tuir setór diversifikasaun ekonómiku, inklui proposta despezas tuir setór instituisaun no Governasaun .
Iha okaziaun ida ne’e mós, Vise- Governadora Banku Sentrál, Sara Lobo, halo aprezentasaun konaba impaktu OJE 2026 ba ekonomia Timor-Leste, destake prinsipál sira iha Panorama Makro Ekonómiku ba OJE 2026, proposta OJE 2026, impaktu orsamentu ba produtu internu brutu (PIB) no impaktu orsamentu ba Inflasaun, impaktu orsamentu ba reseita doméstika, impaktu orsamentu ba fundu petrolíferu, impaktu orsamentu ba iha kriasaun empregu inklui impaktu orsamentu ba komersiu externu.
Semináriu Panorama Orsamentál ba OJE 2026 ne’ebé sei hala’o durante loron rua,16-17 Outuburo 2025 ne’e sei rona mós aprezentasaun husi Tribunál Rekursu, membru IX Governu Konstitusionál, Banku Sentrál Timor-Leste (BCTL), Prezidente autoridade RAEOA, entidade relevante, parseiru internasionál sira hanesan Banku Mundiál no Organizasaun Sosiedade Sivil La’o Hamutuk. (©MediaGVMAP)
Fontes: https://vmap.gov.tl/2025/10/17/vmap-partisipa-iha-panorama-orsamental-2026/
Galeria
Video
Laiha Video
Dokumentus
Laiha Dokumentus