Asuntu : 𝐆𝐎𝐕𝐄𝐑𝐍𝐔 𝐎𝐅𝐈𝐒Á𝐋 𝐋𝐀𝐍𝐒𝐀 𝐎𝐏𝐄𝐑𝐀𝐒𝐈𝐎𝐍𝐀𝐋𝐈𝐃𝐀𝐃𝐄 𝐒𝐈𝐒𝐓𝐄𝐌𝐀 Á𝐑𝐄𝐀 𝐓𝐑𝐀𝐅𝐅𝐈𝐂 𝐂𝐎𝐍𝐓𝐑𝐎𝐋 𝐒𝐘𝐒𝐓𝐄𝐌𝐒 (𝐀𝐓𝐂𝐒), 𝐒𝐈𝐍𝐀𝐈𝐒 𝐒𝐎𝐍𝐎𝐑𝐔𝐒 𝐍𝐎 𝐏𝐀𝐑𝐀𝐉𝐄𝐌 𝐓𝐑𝐀𝐍𝐒𝐏𝐎𝐑𝐓𝐄𝐒 𝐏𝐔𝐁𝐋𝐈𝐊𝐔𝐒 𝐈𝐇𝐀 𝐃𝐈𝐋𝐈". Dili, 20 Outubru 2025 Vise-Primeiru-Ministru, Ministru Koordenadór Asuntus Sosiais no Ministru Dezenvolvimentu Rurál no Abitasaun Komunitária, Eng.Mariano Asanami Sabino Segunda ohin reprezenta Primeiru-Ministru Kayrala Xanana Gusmão lansa operasionalidade sistema Área Traffic Control Systems (ATCS), Sinais Sonorus no Parajem Transportes Publikus iha Dili" iha DNTT Balide Dili. Sistema Área Traffic Control Systems (ATCS) ne’ebé governu liuhosi DNTT monta iha kapitál Dili hamutuk lima mak hanesan; PCIC oin, Palásiu Aitarak-laran, Timor Plaza no Kolmera. Sinais Sonorus ne'ebé monta iha kapitál Dili hamutuk haat kompostu husi, Obrigado barak, MSSI, Fatuhada no Palásiu Governu. Halte sanulu ne'ebé governu konstrui hamutuk sanulu mak hanesan, iha área Matadoru, MSSI, Vila-Verde Gruta oin, Bebora, Kolmera, Igreja Aimutuin oin, Fomentu, Beto, Kuartél Jerál PNTL nia sorin no Beto. Sinais Sonorus hamutuk haat mak hanesan : Obrigado barak oin, MSSI, Fatuhada, Palásiu Governu no Fundasaun Alola. Lansamentu bá iha operasionalidade sistema Área Traffic Control Systems (ATCS) Ministériu Transporte no Komunikasaun (MTK) halo lansamentu mós halte ne’ebé públiku bele asesu hodi hein no sa’e transporte públiku hamutuk sanulu (10) iha kapitál Díli halte hirak ne’e konstrui iha área Comoro Timor Plaza, Ai-Mutin, Bairu-Pite, Vila-Verde gruta oin, Ministériu Solidariedade Sosiál no Inkluzaun Sosiál oin, Matadouru, Vila-Verde Igreja Catedral sorin, Kaikoli Postu Polísia nian no iha Diresaun Nasionál Transporte Terrestre oin. Objetivu sentrál husi lansamentu ne’e atu “Harii Sistema Transportes Ne’ebé Seguru, Konfortavel, Inkluzivu no Modernu” Setór Transportes, setór ida ne’ebé vitál teb-tebes bá Dezenvolvimentu Timor-Leste. Tamba ne’e, Iha IX Governu konstitusionál nia programa, bá setór transporte Terrestre define katak, “atu kria kondisaun bá kresimentu ekonómiku, hadia no aumenta sirkulasaun ema no sasan ne’e fundamentál hodi implementa vizaun ne’ebé hatur ona iha Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu (PED) 2011 – 2030. Iha Transportes Terrestres, Governu kompromete atu kontinua dezenvolve Transportes Terrestres, inklui dezenvolvimentu infraestrutura inklui sinalizasaun rodoviária, ne’ebé adekuada no garante bá nia kumprimentu, iha Teritóriu Timor laran tomak, bá áreas urbanas, sei kontinua hadi’a medidas ba jestaun tráfegu, atu bele responde ba situasaun espesífikas ne’ebé mosu. Teknolojia trafegu nian hanesan utilizasaun sistema inovadór bá transporte (hanesan, intersesoens ne’ebé uza sinalizasaun moderna ona hodi halo monitorizasaun bá tráfegu) sei aplika hodi hadi’a jestaun tráfegu atu garante seguransa bá pasajeirus. Implementasaun Sistema ATCS hatudu kompromisu maka'as Governu Konstitusionál da-sia nian atu mellora jestaun tráfiku no hadi'a seguransa iha estrada sira, liu-liu iha kapitál Dili, iha ne'ebé númeru veikulu no atividade urbana nian aumenta ho lalais tebes. Inisiativa ida ne’e reprezenta avansu importante tebes ida hodi moderniza timor-leste nia Sistema transportes teresteriál nian no liu-liu asegura seguransa iha estradas públikas nian. Ekipamentus ne’ebé inklui iha ATCS mak detetór bá klasifikasaun veíkulu, detetór bá numeru xapa matrikula numeru registu veíkulu nian, relata informasaun “up to date” kona-bá movimentus no liu-liu fó relatóriu kompletu kona-bá movimentu no situasaun real iha terenu wainhira mosu “inkumprimentu ruma” bá regras tranzitu nian iha área sira ne’ebé Semáforus modernu nian instala. Entretantu, fasilidades hanesan lian Sonorus hatudu avansu ida bá inkluzividades sidadaun Timor-Leste, wainhira ultra-pasa Estrada públikus, liu-liu Estrada sira ne’ebé movimentus veíkulus barak teb-tebes. Sei ajuda atu hatene tempu seguru atu atravesa no ajuda redúz asidente iha Estrada sira ne’ebé iha movimentu aas. Ida ne’e, sei tulun eduka motorista sira atu respeita sidadaun sira ne’ebé lao ain no ultra-pasa fatin sira risku no liu-liu fó prioridades bá sidadaun sira ne’ebé iha nesesidades espesiál. Hanesan ne’e mós bá espasu ka parajem transportes Publikus (Halte Bus), nu’udar fasilidade prinsipál ida atu organiza di’ak liu movimentasaun transportes públikus nian, liu-liu nu’udar fatin ne’ebé espesífiku atu fó konfortu no seguru bá pasajeirus ne’ebé utiliza transportes públikus. Ida ne’e, atu tulun mós reduz dezordem tráfegu no fó kontribuisaun di’ak liu bá disiplina husi motorista Transportes públiku sira. “Lansamentu ohin, la'ós de'it kona-bá adopsaun teknolojia foun. Ida ne'e hanesan símbolu ida bá ita-nia kompromisu atu transforma kultura iha jestaun tráfiku, maibe liu-liu konsiensia ita nia sidadaun sira nian wainhira konduz veíkulus ka motorizadas iha espasu Estrada sira iha urbana nian iha Dili. Ida ne’e mós kona-bá valór disiplina, seguransa no respeitu sinais iha Estrada públikus. Teknolojia mesak de'it mós la hetan susesu iha nia aplikasaun, se ita hotu-hotu laiha partisipasaun ativu, konsiénsia no responsabilidade. Tamba ne’e, hau hakarak aproveita atu hato’o ha’u nia apresiasaun bá dirijentes sira hotu iha MTC nian ne’ebé simu no implementa inisiativa ida ne’e dehan “Ministru Manetelu iha sistema Área Traffic Control Systems (ATCS), Sinais Sonorus no Parajem Transportes Publikus iha Dili” iha DNTT Balide Dili. Ministru Manetelu afrima Governu foin introdúz Sistema hirak ne’e nudar pilotu no prosesu atu kompleta liu taan semáforus modernu sei iha prosesu verifikasaun, nune’e mós ho lian sonorous no Parajem Transportes Públikus nian. “Ha’u mós aproveita bolu atensaun bá motorista sira, operadores/nain bá transportes públikus no komunidade hotu-hotu ne’ebé konduz veíkulu no motorizadas atu kontinua kolabora, tuir lei no sinál tráfegu, atu sistema foun ida ne’e bele opera ho efisiénsinte no seguru bá ema hotu. Governu Timor-Leste, liuhusi Ministériu Transportes no Komunikasoens, Sei kontinua halo esforsu hotu-hotu atu dezenvolve infraestrutura, instalasoens no inovasaun teknológika iha setór transportes terrestres hodi permite katak “iha Timor-Leste, moda transportes oin-oin sei kumpri regras tráfigu, asegura katak transportes públikus sei atrativu, assesivel, seguru no inkluzivu hodi apoiu bá kreximentu ekonómiku, dezenvolvimentu nasionál hodi hasa’e kualidade moris Timor-oan sira iha nasaun tomak”afirma Ministru Manetelu. Vise-Primeiru-Ministru, Ministru Koordenadór Asuntus Sosiais no Ministru Dezenvolvimentu Rurál no Abitasaun Komunitária, Eng.Mariano Asanami Sabino iha nia diskursu apresia bá lansamentu ida ne’e hanesan fó pasu pozitivu hodi bele atinji planu estratéjiku dezenvolvimentu nasionál 2011-2030, rekursu humanus mak sai sentru bá dezenvolvimentu, tanba ne’e mak ita nia dezenvolvimentu defini konsentra bá rekursu humanu. “Lansamentu ida ne’e atu moderniza liu taan, kordena di’ak liu taan planu governu nia atu dignifika iha rekursu umanus, atu fasilita ema nomos koneksaun hodi hametin liu taan koezaun sosiál entre ema. Sistema ne’ebé ohin lansa tenke respeita pasadeira sira ne’ebé ultrapassa iha zebra cross, konsentra bá ema no siviliza ema” dehan Vise-Primeiru-Ministru, MKAS no MDRAK, Eng.Mariano Asanami Sabino iha operasionalidade sistema Área Traffic Control Systems (ATCS), Sinais Sonorus no Parajem Transportes Publikus iha Dili" iha DNTT Balide Dili. Mariano Assanami apela bá DNTT atu kontinua servisu makas bainhira sidadaun sira mai tuir teste hodi hetan karta kondusaun tenke fó formasaun ne’ebé di’ak no adekuadu ho nune'e motorista sira bele hatene oinsá sira bele utiliza estrada publiku ho responsabilidade, respeitu nafatin sinais tranzitu, sumafóru, respeita ema la’o ain bainhira ultra pasa estrada, liu-liu ema ho defisiensia ne’ebe uza kadeira roda no uza ai-tonka. Vise-PM ne’e mós afirma no Husu mós bá DNTT no Polisia Tranzitu sira atu halo kontrolu ba kondutor sira atu nune’e haree transporte públiku sira hanesan taxi no bus sira ne’ebe la iha ona kondisaun ne'ebé di'ak atu halo operasaun hanesan tula pasajeiru tanba ne’e bele fó ameasa bá ema seluk nia vida, alende ne’e tenke alerta mós bá sira atu konduz kareta labele lanu. Apela bá motorista sira atu respeita ema lao ain, motorista sira ne’ebé kondúz kareta tenke tuir teste molok hetan karta kondusaun. Lansamentu ida ne’e Konsentrasaun bá ema, siviliza ema nia idikasaun prinsípál mak respeita regras no lei ne’ebé vigora iha rai doben Timor-Leste. Vise-Primeiru Ministru rekoñese papél Ministériu Transporte no Kounikasaun ne’ebé responsabiliza kona-bá dijtalizasaun ho nune’e Mtk tenke buka meius oinsá mak utiliza ona dijitalizsaun ne’e masimu ho nune’e hadia liu taan koneksaun no siviliza komunidade sira ne’ebé utiliza transporte públiku, liu-liu hare ba kondisaun transporte públiku ne’ebé kondisaun ladi’ak ona, motorista sira ne’ebé kondúz hela kareta maibé ho kondisaun lanu, persiza halo sosializasaun masimu ho nune’e kondutór sira bele kompriende sira nia dever no obrigasaun bainhira kondúz kareta nomos motorizada. Komponente sira ne’ebé iha ATC maka; Sinál tránzitu, kámara vijilánsia, kámara detektor veíkulu, kámara rekoñesimentu xapa matríkula, Sistema informasaun hatudu, anunsiante áudiu, sala sistema kontrolu no ligasaun komunikasaun. objetivu husi operasionalidade sistema Área Traffic Control Systems (ATCS) maka atu hadi'a dezempeñu rede estrada nian, estabelese sistema tráfiku no transporte ida ne'ebé seguru, konfortavel no la'o ho di'ak. Hamenus númeru no karga serbisu hosi ofisiál kontrolu tránzitu nian iha kruzamentu sira. Hamenus emisaun veíkulu nian no poluisaun gás eskotu nian. Hadi'a asesibilidade no mobilidade bá utilizadór sira estrada nian. Vantajen husi ATC ho ekipamentu avansadu Intelijénsia Artifisíal (AI) Ekipamentu ho detetór xapa matríkula nian. Desktop interativu. Dokumenta relatóriu sira kona- bá dezempeñu detektor nian. Ligasaun komunikasaun fibra ótika ho redundansia X-ring. 𝐌é𝐝𝐢𝐚 𝐌𝐓𝐊
Data Publica : 21 Oct 2025
Descrisaun :